432) Rabbi Jehuda rozpoczął: „Chodźcie, zobaczcie dzieła Elohim, który uczynił spustoszenie na ziemi” (Rabbi Jehuda patach: lechu chazu mifalot Elohim, aszer sam szamot ba-arec). Ten werset został już objaśniony i powiedziany (hahi kra okmuha we-itmar). Ale „chodźcie, zobaczcie…” – gdyby były to dzieła JHWH, ustanowiłby trwałość na ziemi (aval, lechu chazu we-go’, de-ilu hawu mifalot Jod-He-Waw-He, sam kijum ba-arec). Ale ponieważ były to dzieła imienia Elohim, uczynił spustoszenie na ziemi (aval be-gin da-hawu mifalot szema de-Elohim, sam szamot ba-arec).
Sulam
432) Powiedziano: „Chodźcie, zobaczcie dzieła Wszechmogącego (Elohim), który uczynił spustoszenie na ziemi”[1]. Gdyby świat został stworzony przez czyny imienia AWAJa, czyli przez właściwość miłosierdzia, to istnienie na ziemi byłoby możliwe. Jednak ponieważ został stworzony przez czyny imienia Elohim, czyli przez właściwość sądu, to „uczynił spustoszenie”, to znaczy zniszczenia.
433) Rabbi Chija powiedział do niego: „Teraz pobudziłeś to zagadnienie, ale ja nie mówiłem tego w ten sposób (amar lo Rabbi Chija: haszta it’arat le-haj, la’aw ana hachi amina leh). Ponieważ zarówno to imię, jak i tamto imię – wszystko jest chwałą” (be-gin de-bejn szema da, u-bejn szema da, kolla hu sziwcha). Ale ja powiedziałem to tak, jak pobudzili moi towarzysze (aval ana amina leh, ke-ma de-it’aru chawrajja). Że ustanowił ich imiona jako spustoszenie na ziemi – prawdziwe imiona (de-szawej szemahon szamot ba-arec, szemot mamasz).
Sulam
433) Jednak nie można tego interpretować w ten sposób, ponieważ wszystko, co łączy imiona AWAJa i Elohim, odnosi się do uwielbienia. Znaczenie słów: „uczynił spustoszenie (szamot) na ziemi” zostało wyjaśnione przez przyjaciół w ten sposób – to właśnie święte imiona (szemot) On „uczynił na ziemi”.
434) Rabbi Jicchak powiedział: wszystko jest właściwe, a nawet to, co powiedział Rabbi Jehuda, jest słuszne (Rabbi Jicchak amar: kolla hu, wa-afilu ma de-amar Rabbi Jehuda, szapir ka-amar). Ponieważ gdyby świat istniał tylko w imieniu miłosierdzia, świat by się utrzymał (de-ilu jehe alma be-szema de-rachamej, jitkajem alma). Ale ponieważ świat został stworzony na podstawie sądu i istnieje na podstawie sądu, uczynił spustoszenie na ziemi (aval be-gin de-itbrej alma al dina, we-kajma al dina, sam szamot ba-arec). I to jest właściwe, bo gdyby nie tak, świat nie mógłby się utrzymać z powodu win ludzi (we-szapir hu, de-ilmale kach, la jachil alma le-itkajema, mi-kamej chowejhon de-bene nasza).
Sulam
434) Wszystko jest prawdą w przedstawionym wyjaśnieniu, ponieważ gdyby świat był rządzony miłosierdziem, mógłby istnieć. Jednak ponieważ świat jest oparty na właściwości sądu i opiera się na sądzie, dlatego powiedziano: „uczynił spustoszenie na ziemi”, to znaczy, że stworzył święte imiona, które chronią ziemię. Gdyż inaczej świat nie mógłby istnieć z powodu grzechów ludzi.
435) Chodź i zobacz (ta chaze). Gdy Noach się urodził, nazwali go imieniem oznaczającym pocieszenie (Noach, kad itjelid, karon leh al szema di-nechama). I imię ma znaczenie (we-lehewej szema garim), ale Stwórca nie działa w ten sposób (aval Kudsza Berich Hu, la’aw hachi). Noach, gdy odwróci się jego litery, daje „Chen” (Noach be-hipuch atwan, Chen). Jak jest powiedziane: „I Noach znalazł łaskę” (ke-da amar: we-Noach maca chen). Rabbi Jose powiedział: „Chen” to Noach (amar Rabbi Jose: Chen, hajnu Noach). U sprawiedliwych ich imię przynosi dobro (be-cadikaja, szmejhon garim le-taw). U grzeszników ich imię przynosi zło (be-chajjawaja, szmejhon garim le-bisz). O Noachu jest napisane: „I Noach znalazł łaskę w oczach Stwórcy” (be-Noach, ketiw: we-Noach maca chen be-ejnej Haszem). O Erze, pierworodnym Judy, jego litery zostały odwrócone na złe, „Er” to „Ra” (be-Er, bechor Jehuda, it-happachu atwej le-bisz, Er – Ra). „Zły w oczach Stwórcy” (Ra be-ejnej Haszem).
Sulam
435) Gdy urodził się Noach, nadano mu imię wskazujące na pocieszenie, aby to imię przyniosło im ukojenie. Jednak Stwórca nie zgodził się z nimi i sprowadził na nich potop, ponieważ chciał, aby poprawili swoje drogi i dokonali powrotu. Jeśli przestawić litery w imieniu Noach (נח), otrzymujemy „chen” (חֵן – łaska, miłosierdzie). Jak powiedziano: „A Noach znalazł łaskę”.
U sprawiedliwych ich imiona prowadzą do dobra, a u grzeszników ich imiona prowadzą do zła. O Noachu powiedziano: „A Noach znalazł łaskę w oczach Stwórcy”[2] – to znaczy, że litery jego imienia ułożyły się ku dobru. Natomiast u Era, pierworodnego Jehudy, litery ułożyły się ku złu. I „Er” (ער) stał się „Ra” (רַע – złem), jak powiedziano: „A Er, pierworodny Jehudy, był niegodziwy w oczach Stwórcy”.
436) Chodź i zobacz (ta chaze). Gdy urodził się Noach, zobaczył czyny ludzi, którzy grzeszyli przed Stwórcą (kejwan de-itjelid Noach, chama owdajhon de-bene nasza, de-inun chat’an kamej Kudsza Berich Hu). Wtedy ukrył się i poświęcił służbie swojego Pana (wa-hawa ganiz garmejhu, we-isztadal be-pulchana de-marej). Aby nie kroczyć ich drogami (be-gin de-la le-mehach be-orchajhu). A jeśli zapytasz, w czym się trudził? (we-che ta, be-ma isztadal?). W tej księdze Adama i w księdze Chanocha (be-hahu sifra de-Adam, we-sifra de-Chanoch). I zajmował się nimi, aby służyć swojemu Panu (wa-hawa isztadal behu, le-miflach le-marej).
Sulam
436) Po narodzinach Noacha, gdy zobaczył czyny ludzi grzeszących przed Stwórcą, ukrywał się, aby nie podążać ich drogami, i zajmował się służbą swojemu Panu. To znaczy, że studiował Księgę Adama Riszona i Księgę Chanocha. Zajmował się nimi, aby wiedzieć, jak służyć swojemu Panu.
437) Chodź i zobacz (ta chaze), że tak właśnie jest, ponieważ skąd Noach wiedział, jak złożyć ofiarę swojemu Panu? (de-hachi hu, de-ha Noach, mena hawa jada, le-karew karbana le-marej?). Otóż dlatego, że znalazł mądrość dotyczącą tego, na czym opiera się świat (ela, be-gin de-askach chachmata, al ma mitkajem alma). I wiedział, że świat istnieje dzięki ofierze (we-jada, de-al karbana mitkajem). Bo gdyby nie ofiara, nie mogliby istnieć ani wyżsi, ani niżsi (we-ilmale karbana, la hawu kajemej ila’ej we-tata’ej).
Sulam
437) Skąd Noach wiedział, że powinien złożyć ofiarę swojemu Panu? Ponieważ znalazł mądrość w księgach Adama i Chanocha, która pozwalała zrozumieć, na czym opiera się świat. I z tych ksiąg dowiedział się, że świat opiera się na składaniu ofiar, i gdyby nie ofiara, nie mogłyby istnieć zarówno wyższe, jak i niższe światy. Dlatego złożył on ofiarę.
438) Rabbi Szymon szedł drogą, a byli z nim Rabbi Elazar, jego syn, Rabbi Jose i Rabbi Chija (Rabbi Szymon hawa azal be-orcha, wa-hawu immej Rabbi Elazar berej, we-Rabbi Jose, we-Rabbi Chija). Gdy szli, Rabbi Elazar powiedział do swojego ojca: „Droga jest przed nami przygotowana, chcemy usłyszeć słowa Tory” (ad da-hawa azlei, amar Rabbi Elazar la-awuhi: orcha metakna kaman, ba’inan le-miszma milej de-Orraita).
Sulam
438) Rabbi Szimon był w drodze, a wraz z nim rabbi Elazar, jego syn, a także rabbi Josi i rabbi Chija. Gdy szli, rabbi Elazar powiedział do ojca: „Oto droga jest przed nami przygotowana, a my chcemy usłyszeć słowa Tory”.
439) Rabbi Szymon rozpoczął i powiedział: „Także na drodze, gdy głupiec idzie, jego serce jest puste…” (petach Rabbi Szymon wa-amar: gam ba-derech, ke-szehaskal holech, libo chaser, we-go’). Gdy człowiek chce naprawić swoją drogę przed Stwórcą, zanim wyruszy w drogę, powinien zastanowić się nad nią i modlić się przed Nim o swoją podróż (kad bar nasz ba’ej le-atkana orchajhu kamej Kudsza Berich Hu, ad la jipok le-orcha, ba’ej le-amlacha bej, u-lecalej kamej al orchajhu). Jak uczymy, że jest napisane: „Sprawiedliwość pójdzie przed nim i wyznaczy mu ścieżkę jego kroków” (ke-ma de-taninan, dichtiw: cedek lefanaw jehallech, we-jasem le-derech pe’amaw). Ponieważ Szchina nie oddziela się od niego (de-ha Szechinta, la itparsza minej).
Sulam
439) Rabbi Szimon powiedział: „Nawet jeśli głupiec idzie drogą, brak mu serca”[3]. Gdy człowiek pragnie naprawić swoje drogi przed Stwórcą, powinien radzić się Go i modlić przed Nim, aby osiągnąć powodzenie na swojej drodze. Jak powiedziano: „Sprawiedliwość pójdzie przed nim i skieruje jego kroki na drodze”[4] – ponieważ modli się, aby Szchina, nazywana sprawiedliwością, nie opuszczała go. A wtedy „skieruje jego kroki na drodze”.
440) A ten, kto nie ufa swojemu Panu, co jest o nim napisane? „Także na drodze, gdy głupiec idzie, jego serce jest puste” (u-man de-ihu la mehejman be-marej, ma ketiw bej? We-gam ba-derech, ke-szehaskal holech, libo chaser). Czym jest „jego serce”? To Stwórca, który nie idzie z nim w drodze i ujmuje mu Jego wsparcia w jego podróży (man libo? Da Kudsza Berich Hu, de-la jehallech immej be-orcha, we-gara min sijajatej be-orchejhu). Ponieważ ten człowiek, który nie ufa swojemu Panu, zanim wyruszy w drogę, nie prosi o pomoc swojego Pana (be-gin de-hahu bar nasz, de-la meheman bej be-marej, ad la jipok be-orcha, la ba’ej sijata de-marej).
Sulam
440) O tym, kto nie wierzy swojemu Panu, powiedziano: „Nawet jeśli głupiec idzie drogą, brak mu serca”. A czym jest jego serce? To Stwórca umieszcza swoją Szchinę w sercu sprawiedliwych. Jeśli więc nie idzie z Nim w drodze, w jego sercu brakuje obecności Szchiny i brakuje mu Jego pomocy w podróży. Ponieważ ten człowiek, który nie wierzy swojemu Panu, nazywany jest głupcem, o którym powiedziano: „Człowiek nie zgrzeszy, jeśli nie wejdzie w niego duch głupoty”[5]. Nie prosił on o pomoc swojego Pana, zanim wyruszył w drogę.
441) A nawet w drodze, gdy idzie, nie zajmuje się sprawami Tory (wa-afilu be-orcha, kad ihu azal, la isztadal be-milej de-Orraita). I dlatego „jego serce jest puste”, ponieważ nie idzie z nim jego Pan i nie znajduje się na jego drodze (u-beginej kach, libo chaser, de-la azal ba-hadej de-marejhu, we-la isztakach be-orchejhu). „I mówi do wszystkich: Głupcem jest” – nawet gdy usłyszy słowo wiary o swoim Panu, mówi, że to głupota, by się tym zajmować (we-omer la-kol: sakal hu, afilu kad szema mila di-mehejmanuta de-marejhu, hu amar, de-tipeszuta hu, le-isztadlala bej).
Sulam
441) I nawet gdy znajduje się w drodze, nie zajmuje się słowami Tory, dlatego „brak mu serca”. Ponieważ nie idzie ze swoim Panem, a jego Pan nie jest z nim na jego drodze. A nawet gdy słyszy słowa wiary w swojego Pana, mówi, że to głupstwo się nimi zajmować, jak powiedziano: „I oznajmia wszystkim swoją głupotę”.
442) Jak ten przypadek, gdy zapytano człowieka o znak przymierza, który jest odciśnięty w jego ciele, a on odpowiedział, że nie jest to kwestia wiary (ke-haj de-sza’ilu le-bar nasz, al at kejama, di-reszimu bi-besrej de-bar nasz, wa-amar: la’aw ihu mehejmanuta). Gdy usłyszał to Rab Jeba Saba, spojrzał na niego, a on stał się kupą kości (szama Rab Jeba Saba, we-istakal bej, we-it’awed til’a de-garmej). A my na tej drodze, z pomocą Stwórcy, chcemy mówić słowa Tory (wa-anan be-haj orcha, be-sijata de-Kudsza Berich Hu, ba’inan le-mejmar milej de-Orraita).
Sulam
442) I tak samo, gdy zapytają człowieka o znak świętego przymierza, wyryty na jego ciele, odpowiada, że nie jest to kwestią wiary. Usłyszał to starzec, rabbi Isa, spojrzał na niego i zamienił go w stertę kości. A my jesteśmy na tej drodze dzięki wsparciu Stwórcy, dlatego w jej trakcie powinniśmy wypowiadać słowa Tory.
443) Rozpoczął i powiedział: „Naucz mnie, Stwórco, swojej drogi, będę chodził w Twojej prawdzie, zjednocz moje serce, aby bało się Twojego imienia” (petach wa-amar: horeni Haszem darkecha, ahallech ba-amitecha, jached le-wawi le-jir’a szmecha). Ten werset jest trudny, ponieważ uczymy, że wszystko jest w rękach Stwórcy, oprócz bycia sprawiedliwym lub niegodziwym (haj kra kaszja, de-ha taninan, kolla hi be-jada de-Kudsza Berich Hu, bar le-mehewe zaka’a o chajjawa). Jak więc Dawid mógł tego żądać od Stwórcy? (we-Dawid, hejch tawa da me-im Kudsza Berich Hu?).
Sulam
443) Powiedział Dawid: „Wskaż mi, Stwórco, Twoją drogę, niech prowadzi mnie Twoja prawda, scementuj moje serce w jedności do bojaźni przed Twoim imieniem”[6]. Trudno zrozumieć to stwierdzenie, ponieważ wszystko jest w rękach Stwórcy – z wyjątkiem jednego: czy człowiek będzie sprawiedliwy, czy grzeszny, jak powiedziano: „Wszystko jest w mocy niebios, z wyjątkiem bojaźni przed niebiosami”[7]. Dlatego trudno pojąć, dlaczego Dawid prosił o to Stwórcę.
444) Lecz Dawid powiedział tak: „Naucz mnie, Stwórco, swojej drogi” – to znaczy tej drogi, która jest prosta i naprawiona, aby otworzyć moje oczy i ją poznać (ela, Dawid hachi ka-amar: horeni Haszem darkecha, hahu orach miszor u-metakna, le-gala’a einaj, u-le-minda le). A potem „będę chodził w Twojej prawdzie” – czyli tą drogą sprawiedliwości, nie skręcając ani w prawo, ani w lewo (u-le-batar, ahallech ba-amitecha, ejhajch be-orach keszot, we-la astej le-jamina we-lismala). „Zjednocz moje serce” – co to jest „moje serce”? Jak jest napisane: „Skało mojego serca i mój dział” (jached le-wawi, man le-wawi? Ke-da amar: cur le-wawi we-chelki). I to wszystko proszę, aby „bać się Twojego imienia” – czyli aby przylgnąć do Twojej bojaźni i aby moje drogi były zachowane w odpowiedni sposób (we-kol da, ana tawa, le-jir’a et szmecha, le-itdabeka be-dachalta, le-istamara orchej kidka ja’ut). „Aby bać się Twojego imienia” – to jest miejsce mojego udziału, w którym spoczywa bojaźń, aby się bać (le-jir’a szmecha, atar chulki, de-bej szarja dachalta le-midchal).
Sulam
444) Jednak Dawid powiedział: „Wskaż mi, Stwórco, Twoją drogę” – to znaczy, że prosił Stwórcę, aby otworzył mu oczy i wskazał mu drogę prostą i naprawioną. A następnie: „Niech prowadzi mnie Twoja prawda” – to znaczy, że chce kroczyć drogą prawdy, nie zbaczając ani w prawo, ani w lewo.
„Zjednocz moje serce w jedności”, jak powiedziano: „Twierdza mego serca i mój udział”[8] – to znaczy święta Szchina, która obłóczona jest w serce i nazywana „twierdzą mego serca”. O niej prosił: „Zjednocz moje serce w jedności”. I o wszystko to proszę, aby bać się Twojego imienia, przylgnąć do Ciebie w bojaźni i zachowywać swoją drogę, jak przystoi. „Dla bojaźni przed Twoim imieniem” – to miejsce mojego udziału, czyli Malchut, która jest udziałem Dawida, gdzie przebywa bojaźń, aby się Jego bać. Ponieważ Malchut jest tą bojaźnią i nazywana jest „bojaźnią”.
445) Chodź i zobacz (ta chaze). Każdy człowiek, który boi się Stwórcy, ma w sobie prawdziwą wiarę (kol bar nasz, de-dachil leh le-Kudsza Berich Hu, szarja immej mehejmanuta kidka ja’ut). Ponieważ taki człowiek jest doskonały w służbie swojego Pana (de-ha hahu bar nasz, szelim be-pulchana de-marej). A ten, kto nie ma w sobie bojaźni swojego Pana, nie ma w sobie wiary (u-man de-la szarja bej dachala de-marej, la szarjaja immej mehejmanuta). I nie jest godzien mieć udziału w przyszłym świecie (we-la’aw ihu kedaj le-mehewej leh chulaka, be-alma de-atej).
Sulam
445) Każdego człowieka, który boi się Stwórcy, wiara towarzyszy mu, jak przystoi, ponieważ taki człowiek jest doskonały w służbie swojemu Panu. A ten, w kim nie przebywa bojaźń przed jego Panem, nie ma w sobie również wiary i nie jest godzien udziału w przyszłym świecie.
446) Następnie rozpoczął i powiedział: „A droga sprawiedliwych jest jak światło jutrzenki, które coraz bardziej świeci, aż do pełnego dnia” (tu, petach wa-amar: we-orach cadikim ke-or nogah, holech we-or, ad nachon ha-jom). Błogosławieni są sprawiedliwi, w tym świecie i w przyszłym świecie, bo Stwórca pragnie ich chwały (zaka’in inun cadikaja, be-alma dein u-be-alma de-atej, de-Kudsza Berich Hu ba’ej bikarehon). Chodź i zobacz, co jest napisane: „A droga sprawiedliwych jak światło jutrzenki” (ta chaze, ma ketiw: we-orach cadikim ke-or nogah). Czym jest „światło jutrzenki”? To to samo światło, które Stwórca stworzył przy dziele stworzenia, i które ukrył dla sprawiedliwych na przyszły świat (mai ke-or nogah? Ke-hahu nehora de-naheir, di-bara Kudsza Berich Hu, be-owada di-Bereszit, da hu de-ganiz lon le-cadikaja, le-alma de-atej). „Coraz bardziej świeci” – ponieważ jego światło wznosi się nieustannie i nie ubywa mu blasku (holech we-or, de-ihu salik be-neho’rejhu tadir, we-la gara minej).
Sulam
446) Szczęśliwi są sprawiedliwi w tym świecie i w świecie przyszłym, ponieważ Stwórca pragnie ich wielkości. Powiedziano: „Droga sprawiedliwych jest jak blask światła, które świeci coraz jaśniej”[9]. „Jak blask światła” oznacza – jak to promienne światło, które Stwórca stworzył na początku stworzenia. I to jest to światło, które Stwórca ukrył dla sprawiedliwych w przyszłym świecie. „Świeci coraz jaśniej” – ponieważ nieustannie wznosi się w Jego świetle, zawsze, i nigdy nie doświadcza braku.
447) Ale o niegodziwych co jest napisane? „Droga niegodziwych jest jak ciemność, nie wiedzą, na czym się potkną” (aval, be-chajjawaja, ma ketiw? Derech resza’im ka-afela, lo jad’u ba-me jikaszlu). „Nie wiedzą” – czyżby naprawdę nie wiedzieli? (lo jad’u – we-chi la jad’in?). Lecz niegodziwi kroczą pokrętną drogą w tym świecie i nie chcą dostrzec, że Stwórca zamierza ich osądzić w tamtym świecie i wrzucić ich w sąd Gehinom (ela, chajjawaja azlei be-akimu de-orcha, be-haj alma, we-la ba’an le-istakla, de-zamin Kudsza Berich Hu le-mejdan lehu, be-hahu alma, u-le’a’ala’a lon, be-dina de-Gehinom). I wtedy krzyczą i mówią: „Biada nam, że nie nadstawiliśmy uszu i nie słuchaliśmy w tamtym świecie” (we-inun caw’chin we-amrin: waj lan, de-la orichna udnin, we-la acejtna, be-hahu alma). I każdego dnia powtarzają „Biada nam” (u-be-kol joma, amrei waj da).
Sulam
447) Jednak o grzesznikach powiedziano: „Droga niegodziwych jest jak ciemność, nie wiedzą, o co się potkną”[10]. Czyż oni nie wiedzą, o co się potkną? Grzesznicy kroczą krętą drogą w tym świecie i nie chcą słuchać, że Stwórca osądzi ich w świecie prawdy i doprowadzi ich na swój sąd w otchłani. I wołają w otchłani, krzycząc: „Biada nam, bo nie chcieliśmy słuchać i nie przestrzegaliśmy Jego przykazań w tym świecie!”. I każdego dnia wołają: „Biada nam!”.
448) Chodź i zobacz (ta chaze). Stwórca zamierza oświecić sprawiedliwych w przyszłym świecie i dać im nagrodę za ich udział w miejscu, którego żadne oko nie może dostrzec ani stanąć na nim (zamin Kudsza Berich Hu, le-anharah lon le-cadikaja, le-alma de-atej, u-le-mehaw lon, agar chulak’hu, atar de-ejna la szalta, le-mejkam alej). Jak jest powiedziane: „Oko nie widziało, o Boże, poza Tobą, co przygotowałeś dla tych, którzy na Ciebie czekają” (ke-da amar: ajin lo ra’ata, Elohim zu-latecha, ja’ase le-mechakelo). I jest napisane: „I wyjdą, i zobaczą ciała ludzi, którzy zbuntowali się przeciwko Mnie” (u-ketiw: we-jatze’u we-ra’u be-pigrei ha-anashim ha-poszim bi). I jest napisane: „I zdepczecie niegodziwych, bo będą popiołem pod stopami waszych nóg” (u-ketiw: we-asotem resza’im, ki jihju efer tachat kappot raglechem). Błogosławieni są sprawiedliwi w tym świecie i w przyszłym świecie (zaka’in inun cadikaja, be-alma dein u-be-alma de-atej). O nich jest napisane: „Sprawiedliwi na wieki odziedziczą ziemię” (alejhu ketiw: cadikim le-olam jirszu arec). I jest napisane: „Tylko sprawiedliwi będą chwalić Twoje imię, prawi zamieszkają przed Twoim obliczem” (u-ketiw: ach cadikim jodu liszmecha, jeszewu jeszarim et panecha).
Sulam
448) Stwórca będzie świecił sprawiedliwym w przyszłym świecie i obdarzy ich nagrodą za ich udział – miejscem, które jest nieuchwytne dla oka, jak powiedziano: „Oko nie widziało, o Stwórco, oprócz Ciebie, co przygotowałeś dla tego, kto w Tobie pokłada nadzieję”[11]. I powiedziano: „A będziecie deptać grzeszników, bo staną się prochem pod waszymi stopami”[12]. Szczęśliwi są sprawiedliwi w tym świecie i w świecie przyszłym. O nich powiedziano: „Sprawiedliwi… na wieki odziedziczą ziemię”[13]. I powiedziano: „Lecz sprawiedliwi oddadzą chwałę Twemu imieniu”[14]. Błogosławiony Stwórca na wieki. Amen i amen.
[1] Pisma, Tehilim (Księga Psalmów) 46:9. „Przyjdźcie, zobaczcie dzieła Pana, który czyni zdumiewające rzeczy na ziemi.”
[2] Tora, Bereszit (Księga Rodzaju) 6:8. „Ale Noe znalazł łaskę w oczach Pana.”
[3] Pisma, Kohelet (Księga Koheleta) 10:3. „Nawet gdy głupiec idzie drogą, brak mu rozsądku i mówi wszystkim, że jest głupcem.”
[4] Pisma, Tehilim (Księga Psalmów) 85:14. „Sprawiedliwość pójdzie przed Nim i wyznaczy drogę Jego krokom.”
[5] Talmud Babiloński, traktat Sota, karta 3a.
[6] Pisma, Tehilim (Księga Psalmów) 86:11. „Naucz mnie, Panie, drogi swojej, bym postępował w Twojej prawdzie; skłoń moje serce ku bojaźni Twojego imienia.”
[7] Talmud Babiloński, traktat Brachot, karta 33b.
[8] Pisma, Tehilim (Księga Psalmów) 73:26. „Moje ciało i moje serce słabnie, ale Bóg jest skałą mojego serca i moim udziałem na wieki.”
[9] Pisma, Miszlej (Księga Przysłów) 4:18. „Ścieżka sprawiedliwych jest jak blask poranka, który coraz jaśniej świeci aż do pełnego dnia.”
[10] Pisma, Miszlej (Księga Przysłów) 4:19. „Droga niegodziwych jest jak ciemność; nie wiedzą, o co się potkną.”
[11] Prorocy, Jeszajahu (Księga Izajasza) 64:3. „Gdy czyniłeś rzeczy straszliwe, których się nie spodziewaliśmy, zstąpiłeś, a góry drżały przed Tobą.”
[12] Prorocy, Malachiasz (Księga Malachiasza) 3:21. „I będziecie deptać niegodziwych, bo staną się popiołem pod stopami waszymi w dniu, który Ja przygotuję — mówi Pan Zastępów.”
[13] Prorocy, Jeszajahu (Księga Izajasza) 60:21. „A twój lud — wszyscy będą sprawiedliwi; na wieki posiądą ziemię — latorośl mojego szczepienia, dzieło moich rąk, aby się wsławić.”
[14] Pisma, Tehilim (Księga Psalmów) 140:14. „Sprawiedliwi będą dziękować Twojemu imieniu, prawi zamieszkają przed Twoim obliczem.”