324) „I człowiek poznał Chawę, swoją żonę…” (we-ha-Adam jada et Chawa iszto we-go). Rabbi Aba otworzył: „Któż wie, czy duch synów ludzkich wznosi się do góry, a duch zwierzęcia schodzi w dół na ziemię?” (rabbi Aba patach: ‘mi jodea ruach benej ha-Adam, ha-ola hi le-maala, we-ruach ha-behema ha-joredet hi le-mata la-arec’). Ten werset zawiera wiele znaczeń, i tak samo jest ze wszystkimi słowami Tory – w każdej z nich jest wiele znaczeń i wszystkie są właściwe (haj kera, kama gawwan in it beje, we-hachej hu kol miluj de-orajta, kama gawwan in be-kol chad we-chad, we-kolhu jaut).
Sulam
324) Jest wiele znaczeń słów: „Kto zna ducha synów ludzkich, który wznosi się w górę, i ducha zwierzęcia, który schodzi w dół, do ziemi”[1]. I tak samo każde zdanie Tory ma wiele znaczeń, i wszystkie one są prawdziwe.
325) I tak właśnie jest, cała Tora rozkłada się na siedemdziesiąt obliczy, odpowiadając siedemdziesięciu zakończeniom i siedemdziesięciu obliczom (we-hachej inun, we-kol orajta mitparsza be-szab in anpin, lakowel szab in sitrin, we-szab in anpin). I tak jest w każdej sprawie i w każdym słowie Tory, a wszystko, co wychodzi z każdego słowa, rozdziela się na wiele znaczeń we wszystkich kierunkach (we-hachej hu be-kol mila u-mila de-orajta, we-kol maj de-nafek mi-kol mila u-mila, kama gawwan in itparszan minej le-kol sitrin).
Sulam
325) Cała Tora wyjaśnia się w siedemdziesięciu obliczach, odpowiadających siedemdziesięciu zakończeniom i siedemdziesięciu obliczom Zeir Anpina. Siedemdziesiąt zakończeń znajduje się w jego ZaT[2], gdzie każde zakończenie obejmuje dziesięć sfirot, a siedem razy dziesięć to siedemdziesiąt. I siedemdziesiąt oblicz znajduje się w jego GaR, i to także jest siedem razy po dziesięć sfirot w jego rosz. Jednak GaR nazywa się panim (obliczem), jak powiedziano: „Mądrość człowieka rozjaśnia jego oblicze”[3]. I tak jest w każdym słowie Tory – wiele oblicz wyjaśnia się we wszystkich aspektach.
326) Chodź i zobacz. Gdy człowiek podąża drogą prawdy, idzie po prawej stronie i przyciąga na siebie świętego, najwyższego ducha z góry (ta chaze, kad be-nun azil be-orach kszot, hu azil li-jamina, we-am szich alej, ruach kadisza ilaa-a me-ejla). A ten duch wznosi się w świętej woli, aby połączyć się w górze i przylgnąć do najwyższej świętości, która nigdy się od niego nie oddziela (we-haj ruach salik bi-reuta kadisza, le-it achada le-ejla, u-le-itdabbaka bi-kedusza ilaa-a, de-la it adej minej).
Sulam
326) Kiedy człowiek kroczy drogą prawdy, trzyma się prawej strony i przyciąga do siebie z góry wyższy duch świętości. I ten duch staje się w nim pragnieniem świętości – połączenia się na górze z wyższą świętością i przylgnięcia do niej, aby nigdy się od niego nie oddaliła.
327) A gdy człowiek idzie drogą zła i zbacza ze swojej ścieżki, przyciąga na siebie ducha nieczystego ze strony lewej, który go kala i staje się w nim nieczysty (we-kad bar nasz azil be-orach bisz, we-satej orchoj, hu amszich alej ruach mesaawa de-lis tar smala, we-saew leje, we-istaaw bej). Jak jest napisane: „I nie kalajcie się nimi, i staniecie się przez nie skalani” (kede-amar: ‘we-la titamu bahem, we-nit metem bam’). Kto przychodzi, aby się skalać, tego kalają (ata le-istaawa, mesaawin leje).
Sulam
327) Kiedy człowiek kroczy drogą zła i jego ścieżki odchylają się od prostej drogi, przyciąga do siebie ducha nieczystości, który przebywa po lewej stronie. I ten duch czyni go nieczystym, a człowiek kala się nim, jak powiedziano: „Nie kalajcie się nimi, bo staniecie się nieczystymi”[4], oraz „kto zamierza się skalać – tego kalają”[5].
328) Chodź i zobacz. W chwili, gdy człowiek idzie drogą prawdy i przyciąga na siebie najwyższego świętego ducha, który do niego przylgnie, wtedy syn, który się urodzi i wyjdzie od niego na świat, przyciągnie na siebie najwyższą świętość i będzie święty w świętości swojego Pana (ta chaze, be-szaata de-bar nasz azil be-orach kszot, we-am szich alej ruach kadisza ilaa-a we-itdabbek bej, bera de-jolid we-jipok minej le-alma, hu maszik alej kedusza ilaa-a, we-jehewej kadisz bi-kedusza de-marej). Jak jest napisane: „I uświęćcie się, i będziecie święci…” (ke-ma di-ketiw: ‘we-hit kadiszt em we-hijit em kedosz im we-go’).
Sulam
328) Jeśli człowiek kroczy drogą prawdy, przyciąga do siebie wyższego ducha świętości i przylgnie do niego, to syn, którego zrodzi i który wyjdzie od niego na świat, przyciągnie do siebie wyższą świętość i będzie uświęcony świętością swojego Pana, jak powiedziano: „Uświęcajcie się i będziecie święci”[6].
329) A gdy idzie po stronie lewej i przyciąga na siebie ducha nieczystego, który do niego przylgnie, wtedy syn, który urodzi się i wyjdzie od niego na świat, przyciągnie na siebie ducha nieczystego i zostanie skalany nieczystością tej strony (we-kad ihu azil bi-sitar smala, we-am szich alej ruach mesaawa, we-itdabbak bej, bera de-jipok minej le-alma, hu am szich alej ruach mesaawu, we-jistaaw bi-mesaawu de-hahu sitra).
Sulam
329) Jeśli człowiek kroczy lewą stroną, przyciąga do siebie ducha nieczystości i przylgnie do niego, to syn, który wyjdzie od niego na świat, przyciągnie do siebie ducha nieczystości i będzie kalał się nieczystością tej strony.
330) I dlatego jest napisane: „Kto wie, czy duch synów ludzkich wznosi się w górę?” (mi jodea, ruach bnej haadam, haola hi lemaala). Gdy on jest w połączeniu prawej, wznosi się do góry (kad ihu be-itdabekut, jamina, salka hi le-eila). A gdy on jest w połączeniu lewej, ta strona lewej, która jest duchem nieczystym, zstępuje z góry na dół (kad ihu be-itdabekut, semaala, hahu star semaala, de-ihu ruach mesaawu, nachit me-eila le-tata), i czyni swoją siedzibę w człowieku, i nie odstępuje od niego (we-szawej dijurej, be-war nash, we-lo aadej minej). A syn, którego zrodził w tej nieczystości, jest jego synem, z tego ducha nieczystego, on jest tym synem (ubra de-olid, be-hahu mesaawu, ihu hawej berej, me-hahu ruach mesaaw, ihu hahu bera).
Sulam
330) I dlatego powiedziano: „Kto zna ducha synów ludzkich, który wznosi się w górę, i ducha zwierzęcia, który schodzi w dół, do ziemi”. Ponieważ kiedy człowiek przylgnie do prawej strony, przyciągane przez niego światło wznosi się od dołu do góry. A kiedy przylgnie do lewej strony, wtedy lewa strona, będąca duchem nieczystości, opada z góry na dół, to znaczy, że przyciąga świecenie lewej strony z góry na dół, i wtedy ono wnika w człowieka i nie opuszcza go.
Wyjaśnienie: Jeśli człowiek przylgnie do prawej strony, to „duch synów ludzkich” wznosi się od dołu do góry. A jeśli człowiek przylgnie do lewej strony, to „duch zwierzęcia” opada w dół[7]. I wtedy syn, zrodzony w nieczystości, jest uważany za syna nieczystego ducha.
331) Człowiek związał się z tym duchem nieczystym (adam itdabak, be-hahu ruach mesaaw), a jego żona najpierw połączyła się z nim (we-ittej itdabeka, bej be-kadmejta) i przyjęła tę nieczystość od niego (we-natlat we-kabejlat, hahu zuhama minej). Zrodził syna, a ten syn był synem ducha nieczystego (olid bar, haj bera, bera de-ruach mesaawa ihu). I dlatego było dwóch synów: jeden od tego ducha nieczystego, a drugi, gdy człowiek powrócił w skrusze (we-al da, trejn bnin hawu, chad me-hahu ruach mesaaw, we-chad kad taw adam, bi-tijuwta). I dlatego jeden pochodził ze strony nieczystej, a drugi ze strony czystej (u-beginej kach, haj mi-sitra mesaawa, we-haj mi-sitra dakja).
Sulam
331) Adam Riszon przylgnął do ducha nieczystości, to znaczy do węża. I jego żona Chawa najpierw przylgnęła do niego, przyjęła i otrzymała od niego tę nieczystość. I zrodził syna, który był synem ducha nieczystości. Było dwóch synów: jeden – z tego ducha nieczystości, Kain, a drugi – gdy Adam dokonał powrotu – Ewel. I dlatego jeden pochodził ze strony nieczystej, Kain, a drugi – ze strony czystej, Ewel.
332) Rabbi Elazar powiedział: W chwili, gdy wąż wprowadził tę nieczystość w Chawę (Rabbi Elazar amar, be-szaata de-ateel nachasz, hahu zuhama ba be-Chawa), przyjęła ją (kabejlat le-j), a gdy człowiek z nią obcował (we-kad isztamasz, imma adam), zrodziła dwóch synów (olidat trejn bnin): jednego z tej strony nieczystej, a drugiego ze strony człowieka (chad me-hahu sitra mesaawa, we-chad mi-sitra de-adam). I Ewel był podobny do wyższego obrazu (we-hawej damej, Hevel, bi-dijokna dil-eila), a Kain do obrazu niższego (we-Kajin, bi-dijokna dil-tata). I dlatego ich drogi się rozdzieliły (u-beginej kach, itperaszu orchajeh, da min da).
Sulam
332) W chwili, gdy wąż wprowadził nieczystość w Chawę, ona ją przyjęła – to znaczy, że poczęła od niego. I po tym, jak Adam zbliżył się do niej, urodziła dwóch synów: Jeden był ze strony nieczystej – Kain, a drugi ze strony Adama – Ewel. Ewel był podobieństwem wyższego obrazu, a Kain – niższego, dlatego ich drogi się rozeszły.
333) Zaprawdę, Kain był synem ducha nieczystego (wadaj, Kajin, bera de-ruach mesaawa hawa), który był złym wężem (de-ihu chiwja bisza hawa). I ponieważ Kain pochodził ze strony anioła śmierci (u-begin de-Kajin, ata mi-sitra de-mal’ach ha-mawet), zabił swojego brata (katel le-j la-achoj). I on był po swojej stronie, i od niego pochodzą wszystkie złe miejsca, szkodniki, demony i duchy, które przychodzą na świat (we-hu be-sitra dilej, u-minej kol medorin biszin, u-mazikin, we-szedin, we-ruachin, atjin le-alma).
Sulam
333) Kain był synem nieczystego ducha, to znaczy węża zła. I ponieważ Kain pochodzi ze strony anioła śmierci, zabija swojego brata. Innymi słowy, zabójstwo Ewela jest tym samym, co przekroczenie zakazu Drzewa Poznania, sprowokowane przez węża. I tak jak przez Drzewo Poznania anioł śmierci uzyskał władzę nad całym światem, tak i tutaj uzyskał władzę, by zabrać duszę Ewela. A Kain należy do jego strony, i wszystkie złe i szkodliwe miejsca, a także demony i duchy, wychodzą na świat od niego.
334) Rabbi Jose powiedział: Kain jest gniazdem złych miejsc, które przyszły na świat ze strony nieczystej (amar Rabbi Jose, Kajin kina de-medorin biszin, de-atu mi-sitra de-mesaawa le-alma). A potem przynieśli ofiarę (u-lewatar ajitju korbana). Ten złożył ofiarę ze swojej strony, a tamten ze swojej strony (da akrib mi-sitra dilej, we-da akrib mi-sitra dilej). I to jest to, co jest powiedziane: „I po upływie dni Kain przyniósł z plonów ziemi…” (we-hadej we-jehi mi-kec jamim, we-jowe Kajin mi-pri ha-adama we-go). Rabbi Szymon powiedział: „I po upływie dni” – co oznacza „po upływie dni”? To jest koniec wszelkiego ciała (Rabbi Szimon amar, we-jehi mi-kec jamim, maj mi-kec jamim, da hu kec kol basar). A kto to jest? To anioł śmierci (u-man ihu, da mal’ach ha-mawet).
Sulam
334) Imię Kain (קין) oznacza „gniazdo” (ken קן) wszystkich miejsc zła, które wychodzą na świat ze strony nieczystej. A potem złożyli ofiary. Jeden przyniósł ze swojej strony, a drugi – ze swojej. Dlatego powiedziano: „I było po upływie dni, że Kain przyniósł dar z plonów ziemi”[8]. „Po upływie dni” – to „koniec wszelkiego ciała”[9], to znaczy anioł śmierci. W ten sposób ofiara Kaina pochodziła ze strony nieczystości.
335) I Kain z tego „końca dni” przyniósł ofiarę (we-Kajin me-hahu kec jamim, ajitej korbana), co dokładnie oznacza, że jest powiedziane „z końca dni” (dajka de-kaamar, mi-kec jamim), a nie „z końca prawej” (we-lo amar, mi-kec jamin). I dlatego jest napisane w Księdze Daniela: „A ty idź ku końcowi i odpocznij, i staniesz do swojego losu” (u-begin kach katuw, be-Danijel, we-ata lech la-kec, we-tanuch, we-taamod le-goralcha). Powiedziano mu: „Z końca dni, czy z końca prawej?” (amar lo, le-kec ha-jamim, o le-kec ha-jamin?). Powiedziano mu: „z końca prawej” (amar lo, le-kec ha-jamin). A Kain przyniósł z „końca dni” (we-Kajin, mi-kec ha-jamim, ajitej).
Sulam
335) I Kain przyniósł ofiarę z tego „końca dni”. Z „końca dni” – kec jamim (קץ ימים), a nie z końca prawej – kec jamin (קץ ימין). Kec jamim – to zła klipa. I Kain przyniósł swoją ofiarę z kec jamim – ze strony anioła śmierci. W ten sposób jego ofiara pochodziła z jego strony.
336) „I Kain przyniósł z płodów ziemi” (we-jowe Kajin, mi-pri ha-adama). Tak jak jest powiedziane: „ale z owocu drzewa” (kede-amar, u-mi-pri ha-ec). Rabbi Elazar powiedział: „z płodów ziemi”, tak jak jest powiedziane: „Biada niegodziwemu, bo z owocu czynów…” (amar Rabbi Elazar, mi-pri ha-adama, kede-amar, oj la-rasha ra, ki gemul jadaw we-go). „owoce czynów” – to anioł śmierci (gemul jadaw, da mal’ach ha-mawet). „Spożywają”, czyli że przyciąga się ku niemu i łączy się z nim, aby ich zabijać i kalać (jaase lo, de-itmaszach alajehon, we-itdabak be-ho, le-katla lon, u-le-saawa lon). I dlatego Kain złożył ofiarę ze swojej strony (we-al da, Kajin akrib mi-sitra dilej).
Sulam
336) „I przyniósł Kain dar z plonów ziemi”, o których powiedziano: „Ale z owoców drzewa”[10] – z Drzewa Poznania, odnoszącego się do właściwości węża zła. „Z plonów ziemi”, jak powiedziano: „Bo z owoców swoich czynów będą spożywać”[11]. A anioł śmierci to „owoce czynów” grzeszników, ponieważ gdyby nie grzech, nie pojawiłby się w świecie. „Spożywają” – oznacza, że anioł śmierci zstępuje do nich i przylgnie do nich, aby ich uśmiercić i skalać. „Z plonów ziemi” – wskazuje na to, że Kain przyniósł ofiarę ze swojej strony, z właściwości węża i anioła śmierci.
337) „A Ewel przyniósł także z pierworodnych” (we-Hevel hewi gam hu, mi-bchorot), aby wynieść wyższą stronę, która pochodzi ze strony świętości (le-asga’a sitra ila’a, de-atja mi-sitar keduszta). I dlatego: „I spojrzał Stwórca na Ewela i na jego ofiarę, a na Kaina i na jego ofiarę nie spojrzał” (u-beginej kach, we-jisza Haszem el Hevel we-el minchato, we-el Kajin we-el minchato lo sza’a). Stwórca, błogosławiony On, nie przyjął go (la kabejil lej, Kudsza Berich Hu). I dlatego: „I rozgniewał się bardzo Kain, i jego oblicze opadło” (we-al da, we-jichar le-Kajin meod, we-jiplu panaw), ponieważ jego oblicze, te oblicza jego strony, nie zostały przyjęte, a Ewel został przyjęty (de-ha, la itkabilu anpoj, inun anpin de-sitroj, we-kabejil lej le-Hevel).
Sulam
337) „A Ewel przyniósł także z pierworodnych swoich owiec”[12]. Słowo „także” wskazuje na włączenie również wyższej strony, od chaze i wyżej, pochodzącej ze strony świętości. I dlatego powiedziano: „I Stwórca przychylił się do Ewela”, ponieważ pochodził on ze strony świętości. „Ale do Kaina i jego daru nie przychylił się”[13] – to znaczy, że Stwórca nie przyjął jego ofiary, ponieważ została przyniesiona ze strony nieczystej. I dlatego „bardzo zasmucony był Kain i jego oblicze posmutniało” – ponieważ jego oblicze, to znaczy oblicze jego strony, nie zostało przyjęte, lecz przychylił się On do Ewela.
338) I dlatego jest napisane: „I stało się, gdy byli na polu” (u-beginej kach katuw, we-jehi bi-hjotam ba-sade). „Na polu” oznacza kobietę, jak powiedziano: „bo na polu ją znalazł” (ba-sade, da itta, kede-amar, ki ba-sade mecaa). A Kain zazdrościł o dodatkową kobietę, która urodziła się z Ewelem (we-Kajin kanej al nukwa jetira, de-itjiledat im Hevel). Jak jest napisane: „I ponownie urodziła” – i oto zostało powiedziane (dichtiw, we-tosef laledet, we-ha itmar).
Sulam
338) Dlatego powiedziano: „I gdy byli na polu”[14]. „Na polu” – wskazuje na kobietę. I Kain zazdrościł Ewelowi z powodu dodatkowej Nukwy, która urodziła się razem z Ewelem, jak powiedziano: „I ponownie urodziła (et) jego brata, (et) Ewela”[15]. Dwukrotne użycie słowa et wskazuje na włączenie dwóch Nukw, które urodziły się z Ewelem. Aby to zrozumieć, należy wiedzieć, że dusze Kaina i Ewela powinny były stanowić jedną duszę, tak jak Szet. Jednak z powodu tego, że Adam dokonał ziwugu (zjednoczenia) z Chawą, zanim dokonał powrotu za grzech Drzewa Poznania, i nieczystość węża przylgnęła do nich, zrodził on jedynie lewą połowę duszy, oddzielnie od prawej strony, ponieważ w lewej stronie znajduje się miejsce nieczystości węża. I dlatego nadano mu imię Kain (קין), które oznacza „gniazdo” (ken קן), wszystkich miejsc zła[16], wychodzących na świat ze strony nieczystej.
Lewa strona duszy jest miejscem przebywania nieczystości węża, jednak po prawej stronie nie ma dla niego miejsca, w którym mógłby się utrzymać. Dlatego po tym, jak Adam dokonał powrotu od swojego grzechu, zrodził duszę Ewela[17] – prawą stronę tej duszy, w której nie ma miejsca dla nieczystości węża.
Każda dusza pochodzi z trzech kropek: cholam, szuruk i chirik, które tworzą imię Elohim:
- Na ekranie kropki cholam pojawiają się litery MI (מי) imienia Elohim (אלהים) – prawa strona.
- Na ekranie kropki szuruk pojawiają się litery ELE (אלה) imienia Elohim (אלהים) – lewa strona.
- Środkowa linia wychodzi na ekranie kropki chirik, łącząc litery MI (מי) i ELE (אלה) ze sobą, i wtedy imię Elohim (אלהים) zostaje dopełnione.
Najpierw cała ta kolejność pojawia się w Binie, następnie w ZoN, a później w duszach. W swoim korzeniu litery MI są uważane za właściwość GaR, a litery ELE – za właściwość WaK. W parcufie część od chaze i wyżej jest uważana za właściwość MI, i tam znajdują się GaR ciała (guf) parcufa, natomiast część od chaze i niżej jest uważana za właściwość ELE, ponieważ stanowi WaK ciała (guf) parcufa. Odpowiednio do tego, Ewel, odnoszący się do właściwości MI, należy do części od chaze i wyżej, a Kain, odnoszący się do właściwości ELE, należy do części od chaze i niżej.
W wyniku osłodzenia Malchut w Binie i ich wzajemnego włączenia powstały cztery Malchut: dwie Malchut należące do Biny i Malchut w punkcie Biny, dwie Malchut należące do Biny i Malchut w punkcie Malchut[18]. Jednak ujawniają się tylko trzy Malchut: dwie Malchut, działające w miejscu od chaze i wyżej parcufa Malchut, to znaczy Bina i Malchut sfiry Bina, jedna w miejscu od chaze i niżej – to znaczy tylko Bina sfiry Malchut. Natomiast Malchut de-Malchut, odnosząca się do miary sądu i do Malchut pierwszego skrócenia, nie jest zdolna przyjąć w siebie światła prostego, a jedynie światło odbite, i dlatego pozostaje w ukryciu[19].
I dlatego w miejscu od chaze ZoN i niżej nie ma właściwości „oblicza człowieka”. A z powodu tego, że czwarta Malchut pozostaje ukryta, Nukwa staje się właściwością Drzewa Poznania dobra i zła, o którym powiedziano: „A jeśli nie zasłużył – stało się złem”[20]. To znaczy, że jeśli ktoś przyciąga miejsce ziwugu do właściwości od chaze i niżej, to ujawnia czwartą Malchut, która pozostaje ukryta, a wraz z jej ujawnieniem światła natychmiast odchodzą.
W ten sposób Ewel, należący do właściwości MI i do miejsca od chaze i wyżej, ma dwie Malchut – Binę i Malchut sfiry Bina. To znaczy, że wraz z jego duszą wychodzą dwie Nukwy, na które wskazuje dwukrotne użycie słowa et w wersie: „I ponownie urodziła (et) jego brata, (et) Ewela”. Natomiast Kain, należący do właściwości ELE i do miejsca od chaze i niżej, ma jedną Malchut – Binę sfiry Malchut, i brakuje mu czwartej Malchut. Dlatego powiedziano, że wraz z duszą Kaina wyszła tylko jedna Nukwa, to znaczy tylko trzecia Malchut.
Kain zazdrościł Ewelowi z powodu dodatkowej Nukwy, która urodziła się razem z Ewelem, to znaczy chciał objawić i dokonać ziwugu na brakującą mu czwartą Malchut, aby miał dwie Nukwy, tak jak Ewel. Dokładnie tak, jak w przypadku przekroczenia zakazu Drzewa Poznania, kiedy wąż zwiódł ich, aby dokonali ziwugu od chaze i niżej, aby sam mógł przyciągnąć światła z góry na dół. I w wyniku tego objawiła się czwarta Malchut, z powodu której wszystkie światła odeszły, a śmierć wkroczyła do niego, ponieważ zniknięcie światła życia jest śmiercią[21]. Dlatego powiedziano, że zabójstwo Ewela i przekroczenie zakazu Drzewa Poznania są tym samym pojęciem[22], ponieważ Kain również chciał objawić ziwug od chaze i niżej, na czwartą Malchut. I w wyniku objawienia tej Malchut wszystkie światła, które należały do dusz Kaina i Ewela, natychmiast odeszły – to znaczy właściwość GaR – a kelim, będące właściwością WaK, upadły w klipot. Jednak światła nie spadają w klipot, lecz wracają do swojego wyższego korzenia. I dlatego Ewel, który należał do właściwości GaR, odszedł do swojego korzenia i umarł, a Kain, który był jedynie właściwością WaK, upadł w klipot. W ten sposób jedyna różnica między zabójstwem Ewela a grzechem Drzewa Poznania polega na tym, że Adam był sumą wszystkich dusz, dlatego jego grzech dotknął cały świat. Natomiast w przypadku Kaina i Ewela grzech dotyczył jedynie właściwości ich własnych dusz.
[1] Pisma, Kohelet (Księga Kaznodziei) 3:21. „Kto wie, czy duch synów ludzkich wznosi się w górę, a duch zwierząt zstępuje w dół, ku ziemi?”
[2] ZaT – skrót od „zajn tachtonot”, co oznacza „siedem niższych sfirot”. W kabalistycznym nauczaniu sfirot są dziesięcioma emanacjami lub atrybutami, przez które boskość przejawia się w świecie. Siedem niższych sfirot (od Chesed do Malchut) odnosi się do manifestacji boskich sił w materialnym świecie i do ludzkich cech.
[3] Pisma, Kohelet (Księga Kaznodziei) 8:1. „Kto jest podobny mędrcowi i kto rozumie znaczenie rzeczy? Mądrość człowieka rozjaśnia jego oblicze, a surowość jego twarzy ulega zmianie.”
[4] Tora, Wajikra (Księga Kapłańska) 11:43. „Nie zanieczyszczajcie swoich dusz żadnym pełzającym stworzeniem i nie stawajcie się przez nie nieczystymi, abyście nie byli przez nie splugawieni.”
[5] Talmud Babiloński, traktat Joma, karta 38a.
[6] Tora, Wajikra (Księga Kapłańska) 11:44. „Ja jestem Pan, wasz Bóg. Uświęcajcie się i bądźcie święci, bo Ja jestem święty. Nie zanieczyszczajcie swoich dusz żadnym stworzeniem pełzającym po ziemi.”
[7] Zob. wyżej, p. 287.
[8] Tora, Bereszit (Księga Rodzaju) 4:3. „Po pewnym czasie Kain złożył Panu ofiarę z plonów ziemi.”
[9] Tora, Bereszit (Księga Rodzaju) 6:13. „I rzekł Bóg do Noego: ‘Postanowiłem położyć kres istnieniu wszelkiego ciała, bo ziemia jest pełna przemocy z ich powodu; oto wytracę ich wraz z ziemią.’”
[10] Tora, Bereszit (Księga Rodzaju) 3:2. „I rzekła niewiasta do węża: ‘Możemy jeść owoce z drzew ogrodu.’”
[11] Prorocy, Jeszajahu (Księga Izajasza) 3:10. „Powiedzcie sprawiedliwemu, że dobrze mu się powiedzie, bo będą spożywać owoc swych uczynków.”
[12] Tora, Bereszit (Księga Rodzaju) 4:4. „Abel także złożył ofiarę z pierworodnych swej trzody i z ich tłuszczu. Pan wejrzał na Abla i na jego ofiarę.”
[13] Tora, Bereszit (Księga Rodzaju) 4:5. „Ale na Kaina i na jego ofiarę nie zwrócił uwagi. Kain bardzo się rozgniewał i jego oblicze się zachmurzyło.”
[14] Tora, Bereszit (Księga Rodzaju) 4:8. „Kain powiedział do Abla, swego brata: ‘Chodźmy na pole.’ A gdy byli na polu, Kain powstał przeciwko Ablowi, swemu bratu, i zabił go.”
[15] Tora, Bereszit (Księga Rodzaju) 4:2. „Potem urodziła jego brata, Abla. Abel był pasterzem owiec, a Kain uprawiał ziemię.”
[16] Zob. p. 334.
[17] Zob. p. 331.
[18] Zob. wyżej, p. 314, od słów: „Czasami one się pojawiają…”, a także p. 121, od słów: „I ta iskra…”
[19] Zob. Zohar, rozdział Bereszit, część 1, p. 82, od słów: „Micha’el zapisuje miejsce ziwuga…”
[20] Zob. „Hakdama Zohar”, p. 123.
[21] Zob. wyżej, p. 308.
[22] Zob. wyżej, p. 333.